BÀI HỌC DÂN SỐ TỪ THẾ GIỚI: CHẬM TRỄ LÀ PHẢI TRẢ GIÁ

Một bài học cảnh tỉnh trong kỷ nguyên già hóa dân số

Trên khắp thế giới, từ các nước phát triển đến những nền kinh tế đang trỗi dậy, làn sóng suy giảm tỷ lệ sinh đang tạo ra những hệ lụy sâu rộng. Từ Hàn Quốc, Trung Quốc đến Nhật Bản, từ Đức đến Tây Ban Nha – các quốc gia này đang đối mặt với một thực tế đáng lo ngại: dân số không ngừng giảm, xã hội ngày càng già hóa, lực lượng lao động thiếu hụt nghiêm trọng và hệ thống an sinh ngày càng chịu áp lực lớn.

Tại Hàn Quốc, mỗi phụ nữ hiện chỉ sinh trung bình 0,75 con – mức thấp nhất thế giới. Dù chính phủ nước này đã chi hàng tỷ đô la để khuyến khích sinh con, xu hướng giảm dân số vẫn không thể đảo ngược. Chuyên gia dân số cảnh báo rằng nếu không có thay đổi căn cơ, chỉ trong 4 thế hệ tới, 100 người Hàn Quốc ngày nay sẽ chỉ còn lại… 5 người chắt.

Tình trạng tương tự đang xảy ra tại Trung Quốc – quốc gia vừa trải qua 3 năm liên tiếp dân số giảm. Dự báo đến cuối thế kỷ 21, dân số nước này có thể giảm còn 633 triệu người – chưa bằng một nửa hiện tại. Nhật Bản, nơi đã chấp nhận sống chung với xã hội “siêu già”, đang chứng kiến dân số giảm với tốc độ gần 2 người mỗi phút, gây áp lực nặng nề lên hệ thống y tế, hưu trí và thị trường lao động.

Ngay cả châu Âu, nơi có hệ thống phúc lợi phát triển, cũng không tránh khỏi vòng xoáy này. Mức sinh ở Đức là 1,46 con/phụ nữ. Tại Ý và Tây Ban Nha, con số lần lượt là 1,24 và 1,16 – thuộc nhóm thấp nhất châu lục. Chỉ vài nước như Pháp, Thụy Điển hay Na Uy giữ được mức sinh tương đối nhờ chính sách hỗ trợ sinh con bài bản và thân thiện với gia đình trẻ.

Đáng lo ngại hơn, xu hướng này đang lan sang cả các nước đang phát triển. Ấn Độ – quốc gia đông dân nhất thế giới – đã có mức sinh giảm xuống còn 2,0 con/phụ nữ. Tại Thái Lan, Iran, Brazil, Malaysia… mức sinh giảm mạnh chỉ trong một thập kỷ. Những quốc gia này đang rơi vào cái bẫy “già trước khi kịp giàu”.

Vì sao người dân sinh ít con?
Nhiều người nghĩ đó là lựa chọn cá nhân, do giới trẻ ngày nay sống thực dụng hoặc không muốn gò bó. Nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Theo Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), đa số người trẻ vẫn muốn có ít nhất 2 con. Tuy nhiên, họ vấp phải nhiều rào cản: chi phí sống cao, nhà ở khan hiếm, công việc không ổn định, thiếu nơi gửi trẻ, thiếu chính sách nghỉ phép và chia sẻ việc nhà giữa cha mẹ.

Sinh con ngày nay không còn là niềm vui thuần túy mà là một gánh nặng tài chính và áp lực tâm lý. Phụ nữ vẫn là người gánh vác phần lớn trách nhiệm gia đình, trong khi nghỉ thai sản nhiều nơi lại đồng nghĩa với đánh mất cơ hội nghề nghiệp. Sự bất an về tương lai, về biến đổi khí hậu, dịch bệnh, xung đột… khiến không ít người trẻ chọn cách trì hoãn hoặc từ chối làm cha mẹ.

Bài học cho Việt Nam
Việt Nam không nằm ngoài xu hướng này. Chúng ta đang là một trong 5 quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Năm 2023, tỷ lệ tăng dân số chỉ còn 0,84%. Nhiều tỉnh, thành, đặc biệt ở khu vực phía Nam, đã ghi nhận mức sinh dưới mức thay thế (2,1 con/phụ nữ). Nếu không có hành động kịp thời, đến năm 2200, dân số nước ta có thể chỉ còn một nửa so với hiện nay.

Nhà nước đã có chủ trương rà soát và điều chỉnh chính sách dân số. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả, chính sách không thể dừng ở việc vận động sinh con hay trợ cấp tài chính ngắn hạn. Cần một chiến lược dài hạn, toàn diện hơn:

1. Cải thiện điều kiện nhà ở và phúc lợi cho gia đình trẻ

2. Giảm chi phí y tế, giáo dục

3. Mở rộng thời gian nghỉ thai sản, khuyến khích cha cùng chăm sóc con

4. Hỗ trợ hệ thống nhà trẻ, mẫu giáo chất lượng với chi phí hợp lý

5. Thúc đẩy bình đẳng giới và tạo môi trường làm việc linh hoạt, thân thiện với phụ nữ

Việt Nam chưa giàu nhưng đã bước vào thời kỳ già hóa. Nếu chậm trễ, cái giá phải trả không chỉ là thiếu hụt dân số, mà còn là sự trì trệ trong phát triển kinh tế, quá tải an sinh xã hội và mất đi lợi thế nhân khẩu học.

Trung tâm Y tế đặc khu Vân Đồn kêu gọi cộng đồng cùng quan tâm đến vấn đề dân số, cùng hành động để chuẩn bị tốt nhất cho một xã hội phát triển bền vững trong tương lai.